مناطق پر خطر با پتانسیل حریق بالا

طبقه بندی مناطق یکی از بزرگترین کمک ها را به آتش نشانان می کند تا بتوانند به خوبی حساسیت هر منطقه را تشخیص دهند و براساس آن بهتر عمل کنند. در ادامه همراه همیار انرژی باشید تا به مناطق پر خطر با پتانسیل حریق بالا بپردازیم.

برای خرید تجهیزات آتش نشانی، تجهیزات اعلام حریق، تجهیزات اطفا حریق، تجهیزات ایمنی و همچنین شارژ کپسول برروی لینک های مورد نظر کلیک کنید.

چرا مناطق خطر را طبقه بندی می کنیم؟

این اولین پرسش اساسی است که باید به آن پاسخ دهیم، چرا مناطق و مواردی را که در آنها وجود دارد را طبقه بندی می کنیم و آنها را خطرناک میدانیم؟ به دلیل این که تجهیزات الکتریکی معمولی مثل موتورها یا لامپ ها را نمی توان در چنین مناطقی بدون در نظر گرفتن برخی ملاحظات باز دارنده از حوادث استفاده کرد و یا در چنین مناطقی نمی توانیم از تجهیزات الکتریکی که به صورت موقت انرژی درست می کنند و این مواد خطر ناک را مشتعل کرده و یا به انفجار می انجامند و باعث آسیبی ایجاد حادثه ای عظیم می شود، استفاده کنیم. از این رو در مناطق خطرناک از تجهیزات و فایل الکتریکی خاصی استفاده می کنیم که در مقابل انفجار از ما محافظت می کنند.

توجه داشته باشید که وجود مواد آتش زا یا انفجاری در یک ناحیه به خودی خود به معنای ریسک بالای آتش سوزی یا انفجار نیست. گازی قابل اشتعال باید تحت شرایط خاصی به گونه ای با هوا ترکیب شود تا انفجار رخ دهد. چون چنین شرایطی در همه مناطقی که این مواد نگهداری می شوند به یک اندازه وجود ندارد، مفهوم طبقه بندی مناطق خطر به وجود آمده است. باید یادآور شویم طبقه بندی مناطق خطر برای مناطقی صورت می گیرد که در آن مواد یا گاز های قابل اشتعال در عملیات و فعالیت های روز مره وجود دارد.

در شرایط غیر معمولی مثل نشت اتفاقی مقداری زیادی گاز قابل اشتعال چنین طبقه بندی به کار نمی رود زیرا چنین شرایطی به سادگی قابل پیش بینی نیست. در شرایط کاری روزمره برخی نواحی وجود دارند که مواد و گاز های قابل اشتعال در آنها وجود دارند. بنابراین محل ذخیره گاز در یک تانکر، نواحی عایق کاری یک پمپ گاز، نواحی اطراف شیر تانکر هایی که محل نگهداری مواد مایعات قابل اشتعال همگی از مناطق خطر هستند که باید در رویت مناطق طبقه بندی قرار بگیرند.

بهترین برند کپسول آتش نشانی
 

بعضی مناطق را با ریسک بالای آتش سوزی و انفجار طبقه بندی می کنیم و برخی را با ریسک کمتر می پذیریم. برخی مناطق جزء در موارد نادر عاری از احتمال آتش سوزی می دانیم. برای مثال اگر کارخانه ای صنعتی فضای باز زیادی داشته باشد و ساختمان های اداری آن چند صد متر دورتر از کارخانه باشد احتمال انفجار در ساختمان اداری بسیار پائین است.

نحوه طبقه بندی و جداسازی این مناطق به شیوه ای ساختار یافته موضوع اصلی این مقاله است. پیش از آن که به طبقه بندی مناطق بپردازیم به مرور برخی مفاهیم کلیدی می پردازیم.

خطر چیست؟

خطر ویژگی ذاتی یک ماده است که می تواند به تجهیزات انسان یا محیط زیست آسیب برساند. مثالی از یک خطر مقدار زیاد گاز قابل اشتعال است که در یک مخزن تحت فشار نگهداری می شود.

ریسک چیست؟

ریسک معیاری است که با آن احتمال رخ دادن یک حادثه نامطلوب را می سنجند بنابراین اگر در محلی حجم بالایی از گاز قابل اشتعال آنطور که بیشتر گفتیم، نگهداری شود یک سیستم ایمنی قوی در آن جا وجود داشته باشد که مانع از نشت گاز، ‌انفجار و یا هر نوع حادثه دیگری شود احتمال وقوع حادثه پائین خواهد آمد و از این رو میتوان گفت که ریسک آن پائین است. ریسک همچنین به شدت پیامد حادثه نیز بستگی دارد. تصور کنید اگر مخزن اَستون (ماده ای به شدت قابل اشتعال) منفجر شود چه فاجعه ای رخ خواهد داد. منظور از شدت حادثه میزان آسیبی است که بروز یک حادثه ایجاد می کند.

بنابراین ریسک مساوی است با احتمال وقوع حادثه × شدت حادثه

همانطور که میدانید شدت حادثه برای آتش سوزی و انفجار در مناطق خطر بسیار بالا است، بنابراین مطابق فرمول بالا اگر بخواهیم ریسک را کاهش دهیم تنها باید بر روی کاهش احتمال وقوع حادثه متمرکز شویم چرا که با تقریب خوبی هیچ امکانی برای کنترل وقوع و شدت حادثه نداریم. با طبقه بندی مناطق خطر به دنبال کاهش احتمال وقوع حادثه و به این ترتیب کاهش ریسک مستقیم هستیم.

بهترین برندهای تجهیزات اعلام حریق
 

آیا میتوانیم از ریسک به صورت مطلق اجتناب کنیم؟

وجود جهان بدون ریسک ناممکن است. همه می دانند که راندن ماشین ریسک بیشتری از پرواز هواپیما دارد. اما اقامت در یک خانه نیز با ریسک همراه است و ریسک آن صفر نیست. از آنجائیکه نمی توان از ریسک اجتناب کرد باید آن را به شیوه ای منطقی مدیریت کنیم ما این کار را ناخوداگاه در فعالیت های روزمره بی آنکه متوجه باشیم انجام می دهیم؛ برای مثال برای کاهش ریسک تصادف با یک اتومبیل در هنگام رانندگی در خیابان شلوغ با عبور نکردن از چراغ قرمز و توجه به ماشین هایی که از روبرو می آیند ریسک تصادف را کاهش می دهیم.

توجه کنید که در اینجا نیز نمی توانیم شدت حادثه را کم کنیم. شدت حادثه تصادف با یک خودرو می تواند منجر به مرگ، معلولیت یا جراحت شود. از آنجایی که هیچ کنترلی بر شدت حادثه نداریم عامل دیگر ریسک را که احتمال وقوع حادثه است کاهش می دهیم. به شیوه مشابهی ریسک محل یا ذخیره سازی حجم بالایی از مواد انفجاری قابل اشتعال را با طبقه بندی نواحی خطر که احتمال آتش گرفتن این موارد را کاهش می دهد، مدیریت می کنیم.

طبقه بندی مناطق خطر، معیار ریسک

طبقه بندی منطقه خطر در پی آن است که ریسک انفجار در این مناطق را نشان بدهد. این کار نمی تواند انفجار یا عدم انفجار و ریسک ناحیه را به طور دقیق پیش بینی کند و مناطق خطر را به جایی که احتمال انفجار بیشتر و یا کمتر است و یا نامتحمل است تقسیم می کند. این طبقه بندی ابزاری در اختیار ما می گذارد که ریسک انفجار در چنین مناطقی را اندازه گیری کنیم.

مزایای طبقه بندی مناطق خطر

اگر طبقه بندی مناطق خطر به درستی انجام شود، مزایای زیر را در بر خواهد داشت:

1. شرح مشخصات ریسک کارخانه یا سایت را به ما می دهد و ما می توانیم به کمک آن کارها را ایمن تر انجام دهیم. این امر به مدیریت ارشد کمک می کند تا ریسک واقعی را متوجه شود و با استراتژی های مناسبی بر آنها غلبه کند.
2. به ما کمک می کند تا با هزینه ای اقتصادی تجهیزات الکتریکی و ابزارهای مناسبی را طراحی، به کار گیریم و کنترل کنیم تا به آتش سوزی و انفجار منجر نشود.
3. هزینه های نهایی استفاده قواعد و استانداردها را کاهش می دهد. فعالیت ها و عملیات جاری را ایمن تر و سودمند تر می سازد.

طبقه بندی مناطق چگونه انجام می شود؟

با تشخیص برخی مناطق کارخانه یا سایت به عنوان منطقه خطر  را مشخص می کنیم که چه ناحیه ای خطرناکتر است و به توجه یا تجهیزات بیشتری نیاز دارد و چه منطقه ای کم خطرتر است. همچنین متوجه می شویم که چه مناطقی ایمن هستند.

با این کار شرح مشخصات ریسک برای مدیران ارشد روشن می شود و آنان متوجه خواهند شد که چه مناطقی در کارخانه ریسک بیشتری نسبت به دیگر مناطق دارند. طبقه بندی مناطق به مدیران عملیاتی این امکان را می دهد که با انتخاب معیارهای ایمنی مناسب در نواحی شناخته شده از ریسک پرهیز کنند و به این ترتیب ریسک کلی کارخانه را کاهش دهند. همچنین می توانند عملیات، مواد و حرکت کارکنان را به نحوی طرح ریزی کنند که مانع دسترسی به این نواحی شوند و رویه های خاص کاری را برای چنین مناطقی ایجاد کنند.

طبقه بندی مناطق چگونه به کاهش هزینه ها کمک می کند؟

طبقه بندی مناطق الکتریکی به ما خاطر نشان می کند که چه نوع تجهیزاتی باید در آن مناطق به کار گرفته شود و از چه تجهیزاتی نمی توان استفاده کرد. چگونه این کار انجام می شود؟

برای مثال تجهیزات الکتریکی ضد انفجار تنها در برخی نواحی به کار گرفته می شوند. این تجهیزات شناسنامه و شناسه های ویژه ای دارند که به ما می گوید که آیا می توان از آنها در نواحی خطرناک خاصی استفاده کرد یا نه؟ بر این اساس ما می توانیم از این تجهیزات در مناطق پر خطر بدون نگرانی استفاده کنیم.

بنابراین برخی تجهیزات و ابزارهای الکتریکی را تنها می توان در ناحیه 2 به کار گرفت، در حالیکه برخی دیگر در ناحیه خطر 1 نیز کاربرد دارند. طبقه بندی بر اساس نواحی خطر را در ادامه توضیح می دهیم. هزینه این تجهیزات بسته به نوع محافظت و مناسب بودن برای استفاده در نواحی مختلف فرق می کند. بنابراین اگر مهندس طراح به اشتباه ناحیه ای امن را خطرناک طبقه بندی کند، و یا حتی اگر ناحیه ای را که باید در ناحیه خطر 2 طبقه بندی کند خطر 1 بداند ناگزیر باید هزینه بیشتری برای خرید تجهیزات ضد انفجار با قابلیت بیشتر پرداخت کنید. چنین تجهیزاتی هزینه نگهداری بیشتری نیز در بردارند. بنابراین در دوره عمر خود نیز هزینه بیشتری را به شرکت تحمیل می کنند.

از سوی دیگر، اگر منطقه خطری به اشتباه جزو مناطق ایمن طبقه بندی شود هزینه آن بسیار بالاست چرا که ممکن است به انفجار ناخواسته ای منجر شود که پیامدهایی مالی و جانی در پی داشته باشد و تصویر شرکت را نیز مخدوش سازد. چنین اتفاقاتی ممک است حیات شرکت را نیز به خطر اندازد.

بنابراین طبقه بندی درست مناطق خطر از منظر هزینه نیز همانند موضوع مهندسی ایمنی اهمیت دارد. در ادامه، ابتداد برخی مفاهیم اساسی آتش سوزی و انفجار را مرور خواهیم کرد. حتی اگر شما از این مفاهیم مطلع باشید مرور آنها مفید خواهد بود. ما برخی مفاهیم اساسی درباره مواد خطرناک را مرور خواهیم کرد که به ماده درک بهتر طبقه بندی مواد و مناطق کمک خواهد کرد.

1- محیط کم خطر Light Hazard

محل تصرفی که بار حریق و حرارت آزاد شده از مواد قابل اشتعال کم باشد و در اصل بار حریق کمتر از 50 کیلوگرم در مترمربع باشد، نظیر اماکن اداری، مسکونی، بیمارستانی و کلاس های آموزشی.

2- محیط با خطر معمولی – گروه یک Ordinary Hazard – Group I

محل تصرفی که ارتفاع مواد قابل اشتعال از 2/4 متر کمتر بوده و بار حریق بین 50 تا 100 کیلوگرم در مترمربع باشد و حرارت آزاد شده در حد متوسط منتشر گردد، نظیر مکان هایی مثل پارکینگ ها و رستورانهای غذاخوری.

3- محیط با خطر معمولی – گروه دو Ordinary Hazard – Group II

محل تصرفی که میزان حرارت آزاد شده ناشی از حریق در حد متوسط بوده و بار حریق در حداکثر مقدار متوسط، یعنی حدود 100 کیلوگرم در مترمربع و ارتفاع مواد قابل اشتعال از 2/4 متر کمتر باشد.

4- محیط پرخطر – گروه یک Extra Hazard Group I

محل تصرفی که دانسیته مواد قابل اشتعال زیاد بوده و میزان حرارت آزاد شده نیز زیاد باشد، سرعت گسترش حریق نیز زیاد است و بار حریق بیش از 100 کیلوگرم در مترمربع است. کارگاه های ریخته گری، انبارهای بزرگ و چاپخانه ها.

5- محیط پرخطر – گروه دو Extra Hazard – Group II

محل تصرفی که مقدار مواد قابل اشتعال زیاد بوده و میزان حرارت و گسترش حریق نیز بسیار زیاد است. در این مکان ها بار حریق بیش از 100 کیلوگرم در مترمربع بوده و از وجود مایعات سریع الاشتعال برخوردار می باشند. در کد NFPA-30 مایعات قابل اشتعال توضیح داده شده اند. مکان هایی نظیر پالایشگاه ها، اتاق های رنگ، صنایع پتروشیمی و انبارهای بزرگ مایعات و کاغذ و … .

محیط های کم خطر

• اماکن مذهبی، باشگاه و کلوب، آموزشگاه
• بیمارستان، موسسات اداری، کتابخانه های کوچک، موزه ها
• خانه سالمندان، دفاتر اداری، محل های مسکونی
• رستوران، سالن تئاتر، سالن کنفرانس
• فضاهای زیر شیروانی و نامستعمل

محیط های با خطر معمولی گروه یک

• پارکینگ خودروها، نانوایی، تولید مواد غذایی و لبنیات
• کارخانجات تجهیزات الکتریکی، تولید شیشه و محصولات شیشه ای
• لباسشویی و رستوران محل کار
• واحدهای کامپیوتر و پردازش الکترونیکی

محیط های با خطر معمولی گروه دو 

• آسیاب غلات.
• کارخانجات تولید محصولات شیمیایی.
• محل های پخت شیرینی، خشک شویی ها، اصطبل ها.
• تولید محصولات چرمی.
• کتابخانه های بزرگ، کارگاه های ماشین کاری.
• کارخانجات تولید کاغذ و کارتن، صنایع نشر کتب و چاپ.
• اسکله و بارانداز.
• تعمیرگاه های خودرو و سرویس روغن.
• تولید لاستیک، پلاستیک و منسوجات.
• صنایع چوب و چوب بری و ساخت محصولات چوبی.

محیط های پرخطر گروه یک

• آشیانه هواپیما.
• صنایع ریخته گری، اکسترود فلزات.
• تولید محصولات سه لایی، نئوپان، MDF و تخته های چندلایه.
• بازیافت و خشک کردن لاستیک ها.
• صنایع تولید فوم و لوازم منزل.
• صنایع چاپ و استفاده از مواد با نقطه اشتعال زیر 38 درجه سانتیگراد.

محیط های پرخطر گروه دو

• آسفالت و صنایع تولید آسفالت.
• صنایع تولید رنگ و حلال.
• فرآیندهای پاشش مایعات قابل اشتعال.
• صنایع تولید پلاستیک.
• فرآیندهای استفاده از حلال های آلی و شوینده.
• عملیات اسپری رنگ.
• مخازن ذخیره سوخت و فرآیند پالایش و پخش فرآورده های نفتی.